พิธีตรียัมปวาย - ตรีปวายกับคติความเชื่อในศาสนาพราหมณ์ - ฮินดู

พิธีตรียัมปวาย - ตรีปวายกับคติความเชื่อในศาสนาพราหมณ์ - ฮินดู เกี่ยวกับประเพณีพิธีกรรม อันเป็นพฤติกรรมที่สะท้อนให้เห็นความคติเชื่อชองบุคคลและ สังคมนั้น ในท้องถิ่นนครศรีธรรมราชสมัยที่มีความรุ่งเรือง มักจะมีกษัตริย์หรือเจ้าผู้ครองนครหรือ ผู้ปกครองเมืองเป็นผู้นำในการประกอบประเพณีพิธีกรรม และมีพราหมณ์เป็นผู้เชี่ยวขาญในการประกอบ พิธีต่าง ๆ แทบทั้งสิ้น ซึ่งวัตถุประสงค์ของการประกอบประเพณีพิธีต่าง ๆ ก็เพื่อความเป็นสิรินสิริมงคลและ ความเจริญของแผ่นดินตลอดจนอาณาประชาราษฎร์ และเพื่อแสดงถึงอำนาจบารมีของผู้ปกครองเมืองเมือง ต่อมาภายหลังเมื่อนครศรีธรรมราช ถูกลดบทบาทความสำคัญลง ประเพณีพิพิธีกรรมต่าง ๆ ไปเจริญ ในราชธานี อีกทั้งพวกพราหมณ์บางส่วนก็พากันอพยพไปอยู่ในราชธานี ส่งผลต่อการประกอบประเพณี พิธีกรรมในท้องถิ่น ซึ่งบางอย่างแม้จะยังคงปฏิบัติสืบเนื่องมาจนปัจจุบัน แต่ในส่วนรายละเอียดขั้นตอน ต่าง ๆ พบว่ามีการปรับเปลี่ยนให้เหมาะสมตามกาลเวลา และบางอย่างก็ยกเลิกไป เช่น พิธีตรียัมปวาย - ตรีปวาย ซึ่งเป็นพิธีสำคัญในท้องถิ่นที่ถือปฏิบัติกันมาแต่โบราณ

พิธีตรียัมปวาย - ตรีปวาย เป็นประเพณีโบราณตามคติความเชื่อของศาสนาพราหมณ์ -ฮินดู เป็นสองพิธีติดต่อกัน โดยพิธีตรียัมปวายเป็นพิธีฝ่ายพระอิศวร และพิธีตรีปวายเป็นพิธีฝ่ายพระนารารายน์ ซึ่งจะประกอบพิธีต่อเนื่องกัน ในฝ่ายพราหมณ์เชื่อว่าพระอิศวรเสด็จลงมาเยี่ยมมนุษย์โลกปีละครั้ง เพื่อประทานพรให้เกิดความสงบสุข บันดาลให้เกิดความอุดมสมบูรณ์ และช่วยคุ้มครอง ให้ปลอดภัย ซึ่งระหว่างที่เสด็จมาประทับยังโลกมนุษย์ พราหมณ์จะทำพิธีต้อนรับ เรียกว่า พิธีตรียัมปวาย ซึ่งการทำพิธีต้อนรับพระอิศวรจะต้องจัดให้มีความสนุกสนานครึกครื้น โดยจะมีเทพบริวารทั้งหลาย ประชุมต้อนรับ สำหรับขั้นตอนพิธีการรับเสด็จพระอิศวรลงมายังโลกมนุษย์ ในตอนเช้าใกล้รุ่ง จะทำพิธีเชิญ กระดาน หรือ นางกระดาน คือ แผ่นไม้กระดาน จำนวน ๓ แผ่น แผ่นหนึ่งยาว ๔ ศอก กว้าง ๓ ศอก แกะสลักหรือวาดเป็นรูปพระอาทิตย์กับพระจันทร์ พระธรณี และพระคงคา ประดิษฐาน ลงหลุมในที่จัดเตรียมไว้ สมมติว่าเชิญเทพบริวารเหล่านั้นมารอรับเสด็จพระอิศวร ก่อนจะที่กระทำพิธี โล้ชิงช้าถวายเพื่อแสดงตำนานตอนพระอิศวรทดสอบความมั่นคงแข็งแรงของโลก และมีการรำเสนง สาดน้ำ (เสนง หมายถึง เขาสัตว์ เป็นภาษาเขมร การรำเสนง คือการรำเขาสัตว์) หลังจากส่งเสด็จ พระอิศวรกลับสู่สวรรค์แล้ว จะเป็นพิธีต้อนรับพระนารายณ์ เรียกว่า พิธีตรีปวาย ซึ่งจะไม่มีการจัดงาน ครื้นเครงอย่างพิธีแรก

ในส่วนราชสำนักของไทยซึ่งซึ่งยึดถือุปฏิบัติพระราชพิธีศรีสัมพวาย -ศรีปราย มาแต่โบย แต่เดิมทำกันในเดือนอ้าย (ธันวาคม) ต่อมาในสมัยรัตนโกสินทร์เปลี่ยนมาทำในเดือนยี่ (มกราคม) ส่วนพิธีโล้ชิงข้าและการรำเสนงซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของการพระราชพิธีตรียัมปวาย - ตรีปวายนั้น ยกเลิกไป ในปลายสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ปัจจุบันแม้ยังคงมีการประกอบพระราชพิธีนี้ เป็นการภายในเทวสถานเท่านั้น และไม่ได้มีการรื้อฟื้นพิธีโล้ชิงช้าและการรำเส วันสุดท้ายของพระราชพิธีจะมีการทำพิธีตัดจุกแก่เด็ก ๆ ที่ผู้ปกครองแจ้งความประสงค์ ทั้งนี้ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พิธีธีตัดจุดอยู่ในพระบรมราชานุเคราะห์ ส่วนพิธีตรียัมปวาย - ตรีปวาย หรือแห่นางดาน เมืองนครศรีธรรมราช ซึ่งมีความเชื่อมโยง กับพระราชพิธีตรียัมปวาย - ตรีปวาย ของทางราชสำนักในกรุงเทพฯเป็นประเพณีพิธีกรรมที่ถือปฏิบัติกัน ในนครศรีธรรมราชมาแต่โบราณตั้งแต่ครั้งที่มีพราหมณ์เข้ามาลงหลักปักฐาน ทั้งนี้ นักวิชาการ ด้านคติขนวิทยาให้ความเห็นว่าพิธีนี้มีต้นเค้าจากวรรณกรรมท้องถิ่นหรือตำนานเรื่อง พระอิศวรเล่นซินซิงช้า" ซึ่งมีเนื้อเรื่องเกี่ยวข้องกับเทพเจ้าในศาสนาพราหมณ์ - ฮินดู คำนานเรื่องนี้จึงถือว่าเป็นตัวอย่างสะท้อน ให้เห็นอิทธิพลคติความเชื่อของศาสนาพราหมณ์ - ฮินดูในเมืองนครศรีธรรมราชและในสังคมไทย ได้อย่างชัดเจนว่าศาสนาพราหมณ์ - ฮินดู มีความผูกพันอยู่กับวิถีชีวิตของคนครศรีธรรรมราชและ คนไทยมาเป็นเวลานานหลายชั่วคนตราบจนปัจจุบันนี้ ที่มา ปกิณกศิลปวัฒนธรรม เล่ม 22 นครศรีธรรมราช กรมศิลปากรพิมพิ์เผยแพร่ พุทธศักราช 2559 (ภาพประกอบจากอินเทอเน็ต)